فهرست مطالب
حوزه دیفای برای پیشرفت و رسیدن به هدف نهایی خود، یعنی جایگزینی اقتصاد سنتی فعلی، نیاز به تکنولوژی‌های بخصوصی دارد تا به این هدف نزدیک‌تر شود. بازارساز خودکار یا Automated Market Maker که به اختصار با عنوان AMM نیز شناخته می‌شود، یکی از مهمترین ابداعات حوزه دیفای است که در موارد مهمی مانند صرافی‌های غیرمتمرکز و ییلد فارمینگ، ابزاری کاربردی به حساب می‌رود.
بازارساز خودکار به نوعی یاری کننده صرافی‌های غیرمتمرکز است تا به‌عنوان جایگزین برای دفتر ثبت سفارشات یا (Order Book) در صرافی‌های متمرکز استفاده شود و کاربران را به سمت پلتفرم‌های غیرمتمرکز جذب کند. (پیشنهاد می‌کنیم برای آشنایی با دفتر ثبت سفارشات، مقاله راهنمای جامع معاملات اسپات را مطالعه کنید.)
در این مقاله تصمیم داریم ابتدا بازارساز را توضیح داده و سپس بازارساز خودکار و نحوه عملکرد آن به طور کامل بررسی کنیم.
بازارساز (Market Maker) چیست؟
برای درک عمیق‌تر از بازارساز خودکار، بهتر است در ابتدا به صورت کوتاه با مفهوم بازارسازی آشنا شویم. بازارسازی به ترکیبی از فرآیندهایی گفته می‌شود که حاصل آن، تامین نقدینگی و تعیین قیمت یک دارایی مالی است.
برای مثال دفتر ثبت سفارشات و سیستم تطبیق معاملات بین خریدار و فروشنده، تسویه حساب و تحویل ارز به کیف پول معامله‌گر، همگی سیستم‌هایی هستند که صرافی‌های غیرمتمرکز را در تامین نقدینگی مورد نیاز برای معاملات ارزهای دیجیتال و تعیین قیمت آنها همراهی می‌کند.
عدم وجود خریدار و فروشنده‌ی کافی و در نتیجه عدم تامین نقدینگی مناسب موجب می‌شود که بعضی از صرافی‌های ارز دیجیتال، برای تامین نقدینگی دائمی و جلوگیری از نوسانات قیمتی شدید، با نهادهای مالی بزرگ و بانک‌ها وارد همکاری شوند تا نقدینگی مورد نیاز صرافی‌ها را تامین کنند. این عمل بازارسازی نامیده می‌شود و سازمان‌های تامین کننده نقدینگی بازارساز نامیده می‌شوند.
لازم به ذکر است که نوع بازارسازی در صرافی‌های متمرکز بعضی مواقع، باعث رخ دادن نوسانات عمدی توسط تامین کنندگان نقدینگی و دستکاری بازار می‌شود. پس از آشنایی با بازارسازی و بازارسازها در صرافی‌های متمرکز و بررسی ایراد اصلی آن، حال با بازارساز خودکار آشنا می‌شویم.
بازارساز خودکار چیست؟
بازارساز خودکار یا AMM نیز در واقع نوعی بازارساز است که برای صرافی‌های غیرمتمرکز مانند یونی‌سواپ (Uniswap)، پنکیک سواپ (Pancake Swap) و سوشی‌سواپ (Sushiswap) به صورت هوشمند و در قالب قرارداد هوشمند، نقدینگی و قیمت دارایی را تعیین می‌کند. در این روش دیگر خبری از دفتر ثبت سفارشات، سیستم‌های گوناگون تطبیق سفارشات و تسویه حساب نیست.
بازارساز خودکار با استفاده از استخر نقدینگی (Liquidity Pool) و تامین‌کنندگان نقدینگی (Liquidity Provider)، به کاربران عادی نیز اجازهی بازارسازی داده و باعث انجام فرآیند بازارسازی بصورت غیرمتمرکز و خودکار می‌شود.
این عوامل سبب می‌شوند تا اشخاص ثالث از این فرآیندها حذف شده و معامله‌گران با استفاده از کیف پول شخصی خود به صورت مستقیم معاملات خود را انجام دهند. بدین صورت امنیت نگهداری ارزها نسبت به استفاده از صرافی‌های متمرکز، بالاتر رفته و از طرفی احتمال دستکاری در بازار، توسط تامین کنندگان نقدینگی قدرتمند پایین می‌آید.
بازارساز خودکار با استفاده از فرمول‌های ریاضی، قیمت‌گذاری جفت ارزهای مختلف را انجام می‌دهد که در ادامه به صورت کامل نحوه کار بازارساز خودکار را بررسی می‌کنیم.
بازارساز خودکار چگونه کار می‌کند؟
صرافی‌های غیرمتمرکز وابستگی به سازمان خاصی ندارند و صرفا قراردادهای هوشمندی هستند که روی بلاک‌چین ثبت شده‌اند. از این رو صرافی‌های غیرمتمرکز برای تامین نقدینگی و تعیین قیمت دارایی‌ها به بازارساز خودکار نیازمند هستند.
با استفاده از بازارساز خودکار، شما در صرافی‌های غیرمتمرکز در واقع با قرارداد هوشمند معامله می‌کنید نه یک شخص! همانطور که قبل‌تر نیز ذکر شد، شما می‌توانید تنها با اتصال کیف پول خود به صرافی، ارزهای مورد نظر خود را به قرارداد هوشمند فروخته یا از آن خرید کنید.
بازارساز خودکار در واقع مانند رباتی است که با الگوریتم‌هایی از پیش تعیین شده در تلاش است تا قیمت لحظه‌ای یک ارز در برابر ارز دیگر را محاسبه کرده و به شما پیشنهاد دهد. پلتفرم‌های مختلف، بازارساز خودکار مخصوص به خود را دارند و از فرمول‌های متفاوتی برای تعیین قیمت استفاده می‌کنند که برخی از آنها مانند یونی سواپ فرمول ساده‌ای دارند و برخی مانند بالانسر از فرمول‌های پیچیده‌ای برای محاسبه قیمت استفاده می‌کنند.
یونی سواپ از فرمول ساده‌ی X * Y = K استفاده می‌کند که X و Y نشان‌دهنده تعداد واحد موجودی دو ارز دیجیتال متفاوت در استخر نقدینگی و K همیشه یک عدد ثابت است که نشان‌دهنده‌ی حجم کل استخر نقدینگی است. بازارساز خودکار همیشه به گونه‌ای قیمت دو ارز X و Y را تعیین می‌کند که K ثابت بماند.
محاسبه قیمت در بازارساز خودکار
برای مثال، فرض می‌کنیم استخر نقدینگی BTC/USDT را با موجودی 100BTC و 2,000,000USDT داریم در این حالت X را تعداد موجودی BTC و Y را تعداد موجودی USDT در نظر می‌گیریم.
K = X*Y = 100*2,000,000 = 200,000,000
X/Y = 2,000,000 / 100 = 20,000
با توجه به ثابت بودن قیمت تتر، قیمت بیت کوین در این استخر نقدینگی 20 هزار تتر است. حال فرض می‌کنیم که فردی مقدار 2 بیت کوین از این استخر نقدینگی خرید می‌کند. با استفاده از ثابت بودن K، می‌توان تعداد موجودی تتر و بیت کوین را پس از انجام معامله حساب کرد. (برای سادگی محاسبات در این مثال کارمزد معامله محاسبه نمی‌شود)
BTC = 100 – 2 = 98
USDT = K / BTC = 200,000,000 / 98 ~ 2,040,816
شاهدیم که پس از خرید بیت کوین از استخر نقدینگی، تعداد بیت کوین‌ها کاهش پیدا کرده و در مقابل تعداد تترهای استخر افزایش پیدا کرده. بازارساز خودکار در این مرحله، محاسبه قیمت را برای بیت کوین انجام می‌دهد که نحوه محاسبه آن را در مثال زیر می‌بینید.
BTC/USDT = 2,040,816 / 98 ~ 20,824
با توجه به قانون عرضه و تقاضا طبیعتا پس از کاهش تعداد بیت کوین، قیمت آن افزایش پیدا خواهد کرد که در محاسبه بالا شاهد رخ دادن این اتفاق هستید. نوسانات قیمتی به هنگام خرید و فروش در صرافی‌های غیرمتمرکز امری طبیعی است و اصطلاحا با عنوان لغزش قیمت (Price Slippage) شناخته می‌شود.
هر چقدر حجم نقدینگی استخر بالاتر باشد لغزش قیمتی هم کمتر می‌شود و بعضی مواقع صرافی‌های غیرمتمرکز با ثبت سفارشات خرید و فروش سنگین لغزش قیمتی شدیدی را تجربه می‌کند که این عامل سبب می‌شود تا آربیتراژگران از این فرصت استفاده کنند.
آربیتراژگران کسانی هستند که از اختلاف قیمت بین دو بازار برای کسب سود استفاده می‌کنند. برای مثال آربیتراژگران از استخر نقدینگی که در آن لغزش قیمتی منفی برای اتریوم رخ داده، مقدار قابل توجهی از این ارز خرید کرده و در صرافی دیگری با قیمت بالاتر می‌فروشند.
برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌کنیم، مقاله آربیتراژ ارز دیجیتال را مطالعه کنید.
استخر نقدینگی چیست؟
همانطور که گفته شد در صرافی‌های غیرمتمرکز معاملات بصورت شخص به شخص نیستند و در واقع بصورت شخص به قرارداد انجام می‌شوند. بازارساز خودکار در واقع قرارداد هوشمندی است که برای حذف شخص ثالث از معاملات و استفاده از کاربران پلتفرم به عنوان بازارساز، از استخر نقدینگی و تامین کننده نقدینگی بهره می‌گیرد.
برای مثال، شما برای اینکه بخواهید ارز بیت کوین خود را بفروشید و تتر دریافت کنید، نیاز است تا قرارداد هوشمندی که با آن در حال معامله هستید به مقدار کافی ارز تتر در استخر نقدینگی خود داشته باشد. استخرهای نقدینگی در واقع توسط تامین کنندگان نقدینگی (LP) تامین می‌شوند.
اتفاقاتی مثل لغزش قیمت، اگرچه برای عده‌ای از افراد فعال در بازار مانند آربیتراژگران خوش یُمن است اما برای کاربران عادی یک صرافی غیرمتمرکز اتفاق خوبی نیست. از این رو صرافی‌های غیرمتمرکز به دنبال جذب نقدینگی بیشتر به استخرهای خود، برای کاهش احتمال رخداد عواملی مانند لغزش قیمتی هستند.
صرافی‌های غیرمتمرکز تامین کنندگان نقدینگی را در کارمزد بدست آمده از استخرهای نقدینگی شریک می‌کنند و همین عامل سبب می‌شود تا تامین کنندگان نقدینگی برای انجام این کار انگیزه داشته باشند. برای مثال، وقتی شما قصد تامین نقدینگی در استخر جفت ارز BNB/USDT دارید در ابتدا باید از هر دو ارز به میزانی مساوی در استخر واریز کنید.
اگر ۱۰۰۰ دلار BNB به استخر واریز می‌کنید، باید به اندازه ۱۰۰۰ دلار تتر نیز به استخر واریز کنید. در ادامه به همان اندازه که در این استخر تامین نقدینگی کردید، به شما توکن BNB-USDT LP پرداخت می شود که نشان‌دهنده‌ی میزان سهم شما از آن استخر نقدینگی است. کارمزدهای معاملات بصورت اتوماتیک به استخرها منتقل شده و شما براساس میزان سهمی که از استخر دارید، کارمزد دریافت خواهید کرد.
در ادامه هر موقع که خواستید می‌توانید توکن‌های LP خود را به استخر برگردانده و توکن‌های اصلی خود را پس بگیرید. لازم به ذکر است که درصد سود استخرهای نقدینگی و درصد کارمزد معاملات صرافی‌های غیرمتمرکز با یکدیگر متفاوت بوده و برای شرکت در فرآیند تامین نقدینگی، نیاز به تحقیق و بررسی صرافی‌ها و استخرهای مختلف است.
ضرر ناپایدار چیست؟
ضرر ناپایدار (Impermanent Loss) در صرافی‌های غیرمتمرکز زمانی رخ می‌دهد که شما ارزی که نقدینگی آن را در استخر تامین کردید دچار نوسان قیمتی شود. هرچقدر فاصله قیمت فعلی، از قیمتِ زمانی که شما نقدینگی ارز را تامین کرده‌اید بیشتر باشد، ضرر ناپایدار شما نیز بیشتر است.
از آنجایی که استیبل کوین‌ها نوسانات قیمتی بسیار پایینی دارند، گزینه‌ی بسیار خوبی برای تامین نقدینگی در استخرها و کسب سود از کارمزدهای معاملات پلتفرم محسوب می‌شوند.
برای مثال اگر شما بیت‌کوین را در قیمت ۴۰ هزار به استخر BTC/USDT برای تامین نقدینگی وارد کنید، پس از افزایش قیمت بیت کوین به ۶۰ هزار، آربیتراژگران از این استخر نقدینگی بیت کوین ارزان قیمت خریداری کرده و در سایر صرافی‌ها با قیمت بالاتر می‌فروشند.
این کار تا حدی ادامه پیدا می‌کند که قیمت بیت کوین در این استخر نقدینگی با قیمت بیت کوین در صرافی‌های دیگر یکی شود. در پایان معاملات مداوم آربیتراژگران، موجودی بیت کوین‌های استخر کاهش و موجودی تترها افزایش یافته‌اند. پس، از بیت کوین ها سپرده‌گذاری شما در استخر کم شده و به تترهای شما افزوده می‌شود.
در این صورت بنظر می‌رسد اگر شما بیت کوین و تترهای خود را به جای تامین نقدینگی در این استخر در کیف پول خود نگه می‌داشتید سود بیشتری می‌کردید. البته فراموش نکنید که ممکن است کارمزدهای جمع آوری شده، ضرر ناپایدار را پوشش دهد اما در کل تامین نقدینگی برای استخرهای صرافی‌های غیرمتمرکز کاری پر ریسک است و نیازمند علم و تجربه بالا در این زمینه است.
جمع‌بندی
بازارساز خودکار یکی از مهمترین اجزای کاربردی حوزه دیفای است. صرافی‌های غیرمتمرکز با AMMهای خود در حال رقابت با صرافی‌های متمرکز و سیستم قدیمی Order Book هستند و نکته‌ی مهم این است که در مدت زمان کم توانسته‌اند پیشرفت چشمگیری از لحاظ سرمایه در گردش داخل پلتفرم و همینطور رفع نقص‌های مربوط به بازارساز خودکار داشته باشند.
بازارسازهای خودکار از لحاظ تکنولوژی نیز پیشرفت کرده‌اند. صرافی‌های غیرمتمرکزی مانند بالانسر و کرو فایننس از بازارسازهای خودکار با الگوریتم‌های پیچیده‌ای استفاده می‌کنند که به آنها اجازه داشتن استخرهای نقدینگی شامل چندین رمزارز را می‌دهد. اما در نظر داشته باشید به دلیل نوظهور بودن، این تکنولوژی در حال حاضر بی نقص نیست.
عواملی مانند کارمزد بالا، نقدینگی کم و لغزش قیمتی‌های شدید باعث می‌شوند تا اعتماد کاربران به‌صورت کامل جلب نشود. اما در مجموع بازارساز خودکار یکی از مهمترین ابزارهای حوزه دیفای و صرافی‌های غیرمتمرکز است و ما را یک قدم دیگر به حذف عوامل متمرکز در معاملات، نزدیک خواهد کرد.
منبع: Coinmarketcap, Binance Academy, Coin98