اندیکاتور RSI چیست و چگونه باید از آن در تحلیل تکنیکال استفاده کرد؟

سرمایه‌گذاران بازار سهام همیشه در تلاشند تا در بازار برنده شوند و یکی از راه‌های معمول آن به کار بستن معیارهای اقتصادی پیش از اقدام به خرید سهم‌هایی‌ست که دوست دارند. اندیکاتور شاخص قدرت نسبی یا همان RSI یکی از موثرترین معیارهای ارزیابی در بازار است و به دلیل ارائه سیگنال‌های درست، باعث شده معاملگران علاقه زیادی به آن نشان بدهند.

اندیکاتور RSI در حقیقت راهی عالی برای ارزیابی پتانسیل یک سهم است و هرچه بهتر نحوه کار آن را درک کنید، بیشتر می‌توانید از این ابزار بهره ببرید.

RSI چیست؟

اندیکاتور RSI یک اسیلاتور ممنتوم (momentum oscillator) است که برای اندازه‌گیری سرعت و تغییر جهت حرکت‌ قیمت‌ استفاده می‌شود. در اصل زمانی که RSI ترسیم می‌شود، ابزاری دیداری برای کنترل قوت و ضعف فعلی و قبلی بازار را فراهم می‌آورد.

نقاط ضعیف یا قوی‌ بر اساس قیمت‌های بسته شده طی یک بازه معاملاتی مشخص شده و این چنین یک معیار قابل‌اعتماد از تغییرات قیمت و ممنتوم ایجاد می‌کنند. با در نظر گرفتن ابزارهای مالی مانند شاخص‌های سهام و محصولات مالی لوریج شده (کل حوزه مشتقات)، RSI ثابت کرده است که اندیکاتور کارآمدی برای بررسی روند قیمت است.

تاریخچه

جونیور ولز وایلدر (J.Welles Wilder Jr) خالق اندیکاتور RSI است. وایلدر که در ابتدا مکانیک ناوگان دریایی بود بعدها به عنوان یک مهندس مکانیک مشغول به کار شد.  او پس چند سال فعالیت در حوزه معامله‌گری،تلاش خود را به مطالعه درباره تحلیل تکنیکال منعطف کرد. وایلدر در سال 1978 کتاب «مفاهیم جدید سیستم معامله تکنیکال» را منتشر کرد. این کتاب، اسیلاتور ممنتوم جدید وی که با نام شاخص قدرت نسبی یا همان RSI شناخته می‌شود را شامل می‌شد.

RSI تا به امروز نسبتا محبوب مانده و در حال حاضر یکی از ابزارهای اصلی و مهمی‌ست که توسط تحلیل‌گران تکنیکال سراسر دنیا استفاده می‌شود. پس از وایلدر برخی از افراد خبره در جهت اصلاح و بهینه‌سازی RSI اقداماتی انجام دادند. یکی از نمونه‌های قابل‌توجه این افراد اندرو کادول (Andrew Cardwell) است که از RSI برای تایید روند استفاده کرد.

اسیلاتور چیست؟

برای آنکه RSI را درست بفهمید، باید ابتدا با مفهوم اسیلاتور و نحوه کار آن آشنا شوید. اسیلاتور در دنیای بازار سهام یک معیار بررسی تحلیل تکنیکال است که عملکرد یک سهم را میان دو نقطه حداکثری (برای مثال نقاط سقف و کف) مورد بررسی قرار می‌دهد. ایده‌ در پس این کار، تمرکز در یک اندیکاتور روند بر اساس مدل اسیلاتور و تعیین موقعیت‌های ایده‌آل برای خرید سهم است.

در اندیکاتور RSI، اسیلاتور در ناحیه بین 1 و 100 بوده و معمولا طی بازه‌‌ای دوهفته‌ای، با درنظرگیری سطوح بالا (70)  و پایین (30) در یک معادله اندازه‌گیری می‌شود (بازه‌های معاملاتی بین 20 و 80، یا 10 و 90 نیز متداولند). هرچه اسیلاتور به سوی 100 برود، اطلاعات حاصل به سرمایه‌گذار می‌گویند که این سهم در حالت «اشباع خرید» (overbought) قرار دارد. برعکس، هرچه این نوسانگر به سوی صفر میل کند به این معنی‌ست که سهم احتمالا در حالت «اشباع فروش» (oversold) است.

مدل اسیلاتور به طور خاص، زمانی که قیمت یک سهم به طور نامنسجم در ناحیه‌ای کوچک در نوسان است، برای تحلیل‌گران کاربرد دارد. هنگامی که یک سهم عموما در حالت رنج معامله می‌شود، تعیین روند معامله در اوراق بهادار به کار سخت‌تری بدل می‌گردد و لازم است از اسیلاتورهای به اصطلاح تصادفی، مانند اندیکاتور RSI به عنوان یک اندیکاتور عملکرد سهم دقیق‌تر استفاده کرد.

فرمول RSI

محاسبه اندیکاتور RSI در دو مرحله صورت می‌گیرد و با فرمول زیر آغاز می‌شود:

RSI = 100 – [100 / (1+ میانگین ضرر/میانگین سود)]

میانگین سود یا ضرری که در این رابطه آورده شده، میانگین درصد سود یا ضرر در یک بازه مشخص است. همچنین لازم به ذکر است که  در رابطه فوق، میانگین ضرر مثبت در نظر گرفته می‌شود.

در حالت استاندارد، محاسبه مقدار اولیه RSI در یک بازه 14 روزه انجام می‌شود. برای مثال تصور کنید قیمت بازار در 7 روز از 14 روز گذشته، با میانگین سود 1% و بقیه روزها با میانگین ضرر 0.8% بسته شده است. محاسبه قسمت اول RSI آن به صورت زیر خواهد بود:

RSI = 100 – [100 / (1+(0.01/0.008)] = 55.5

زمانی که اطلاعات 14 روزه در دسترس موجود باشد، می‌توان بخش دوم فرمول RSI را به صورت زیر محاسبه کرد:

RSI = 100 – [100 / (1+(میانگین سود X 13 + سود فعلی) / ( میانگین ضرر X 13 + ضرر فعلی)]

نحوه محاسبه RSI

با استفاده از فرمول‌های قبلی می‌توان RSI را محاسبه کرد؛ جایی که پس از آن می‌توان خط اندیکاتور RSI را زیر نمودار قیمت رسم کرد. با افزایش تعداد و اندازه بسته شدن کندل صعودی RSI نیز رشد خواهد کرد و با افزایش تعداد و کاهش اندازه بسته شدن کندل نزولی نیز کاهش می‌یابد. بخش دوم محاسبات دستیابی به نتیجه را هموار می‌کند، بنابراین اندیکاتور RSI در یک بازار پر فراز و فرود نزدیک به 100 یا 0 نوسان خواهد کرد.

در نمودار بالا می‌توان دید در حالی که سهم روندی صعودی دارد، اندیکاتور RSI می‌تواند بازه‌های گسترده‌ای را در محدوده «اشباع خرید» نشان دهد. همچنین این اندیکاتور ممکن است زمانی هنگامی که سهمی در روند نزولی به سر می‌برد مدت زیادی را در محدوده «اشباع فروش» باشد. این موضوع ممکن است تحلیل‌گران جدید را سردرگم کند اما یادگیری استفاده از این اندیکاتور در محدوده روند غالب می‌تواند در روشن کردن این ابهامات موثر باشد.

پارامترهای مهم هنگام استفاده از RSI

اشباع خرید/فروش (Overbought/Oversold)

در RSI دو طیف وجود دارد که کاربردی و ارزشمند به‌شمار می‌آیند. طبق گفته وایلدر، هر عددی بالای 70 بایستی اشباع خرید و هر عددی زیر 30 باید اشباع فروش در نظر گرفته شود. هنگامی که تقاضا برای یک سهم یا دیگر ابزارهای سرمایه‌گذاری سبب افزایش شمار خریداران نسبت به فروشندگانی می‌شود که در حال معامله آن هستند، آن سهم «اشباع خرید» محسوب می‌شود. این حالت اغلب سبب افزایش قیمت سهم می‌گردد.

هدف از به‌کارگیری RSI آن است که سهامداران بدانند سهمی که دارند چه زمانی بیش از حد خرید شده و احتمالا بخواهند سود خود را بسته و پیش از خرسی شدن احساسات و کاهش تقاضا سهم را بفروشند. RSI اندیکاتور خوبی‌ برای نشان دادن زمان حدودی فروش در سناریو بازاری با تقاضای بالاست.

در مقابل زمانی که تقاضا برای سهمی پایین بیاید، مقدار فروش بالا می‌رود. این کاهش تقاضا ممکن است به دلیل اخبار بد درخصوص عرضه عمومی شرکت مادر یا تاثیرات بد روند اقتصاد یا صنعت بر عملکرد مالی آن شرکت اتفاق بیافتد. اگر قیمت یک سهم بدون هیچ دلیل مشخصی کاهش یابد، RSI در تعیین نقطه حدودی اشباع فروش نامعتبر بوده و فرصت خرید خوب را نشان می‌دهد.

واگرایی (Divergence)

واگرایی اندیکاتور RSI زمانی اتفاق می‌افتد که میان آنچه عملکرد قیمت نشان می‌دهد و چیزی که RSI می‌گوید تفاوت وجود دارد.  این تفاوت‌ها را می‌توان به بازگشت زودهنگام نیز تعبیر کرد. به طور خاص دو نوع واگرایی وجود دارد: خرسی و گاوی (نزولی و صعودی).

• واگرایی گاوی RSI – زمانی که قیمت کاهش جدیدی را ثبت می‌کند اما اندیکاتور RSI عدد کاهش را بالاتر نشان می‌دهد.
• واگرایی خرسی RSI – زمای که قیمت افزایش جدیدی را ثبت می‌کند اما اندیکاتور RSI عدد کمتری را نمایش می‌دهد.

وایلدر معتقد بود واگرایی خرسی، فرصت فروش و واگرایی گاوی، فرصت خرید ایجاد می‌کند. همانطور که در نمودار زیر می‌توان دید، زمانی که نمودار قیمت کف پایین‌تر و RSI کف بالاتری را ثبت کرده، واگرایی گاوی شناسایی شده است. این مورد سیگنال معتبری‌ست اما زمانی که یک سهم در یک روند طولانی‌مدت پایدار قرار دارد، احتمال یافتن واگرایی‌ها بسیار کم است. استفاده از ناحیه اشباع خرید یا فروش منعطف، به یافتن سیگنال‌های بالقوه بیشتر کمک خواهد کرد.

نوسان شکست (Failure Swing)

نوسانات شکست یکی دیگر از اتفاقاتی هستند که به عقیده وایلدر احتمال بازگشت قیمت را افزایش می‌دهند. یکی از مواردی که بایستی درباره نوسانات شکست در ذهن داشت آن است که این نوسان‌ها کاملا مستقل از قیمت بوده و تنها به اندیکاتور RSI وابسته‌اند. نوسانات شکست شامل چهار مرحله‌اند که گاوی (فرصت خرید) یا خرسی (فرصت فروش) درنظر گرفته می‌شوند.

نوسان شکست گاوی

1. RSI به زیر 30 کاهش یابد (که اشباع فروش محسوب‌ می‌شود)
2. RSI به بالای 30 باز ‌گردد.
3. RSI کاهش یافته اما بالای 30 باقی بماند (بالای سطح اشباع فروش)
4. RSI از سطح بالای پیشین خود بالاتر رود.

همانطور که می‌توانید در نمودار زیر ببینید، اندیکاتور RSI به اشباع فروش رسیده، از 30% بالاتر رفته و شکست کف را شکل داده که در زمان صعود آن به بالا محرک سیگنال بوده است. استفاده این‌چنینی از اندیکاتور RSI بسیار شبیه ترسیم خطوط روند روی یک نمودار قیمت است.

نوسان شکست خرسی

1. RSI به بالای 70 افزایش پیدا ‌کند (که اشباع خرید محسوب می‌شود)
2. RSI به زیر 70 کاهش ‌یابد
3. RSI به آرامی افزایش می‌یابد اما زیر 70 باقی باند (زیر سطح اشباع خرید)
4. RSI از سطح کف پیشین خود پایین‌تر ‌آید.

نمودار زیر سیگنال نوسان شکست خرسی را نشان می‌دهد. این سیگنال مانند اکثر تکنیک‌های معاملاتی زمانی قابل اعتماد خواهد بود که با روند غالب طولانی‌مدت مطابقت داشته باشد. احتمال خطای سیگنال‌های خرسی در روندهای نزولی کمتر است.

تایید روند کادول

البته که هیچ اندیکاتوری سحرآمیز نیست و تقریبا هیچ چیز را نمی‌توان همانقدر ساده که بنظر می‌آید تصور کرد. اندرو کادول، که پیش‌تر در همین مطلب از او نام بردیم، یکی از آن دانش‌آموزانی بود که توضیحات وایلدر درباره اندیکاتور  RSI را فرا گرفت و بر اساس آن‌ها کار دیگری کرد. اقدامات کادول با RSI سبب شد اندیکاتور RSI نه فقط ابزاری برای پیش‌بینی بازگشت روندها، که ابزاری برای تایید روندها نیز باشد.

روندهای صعودی/نزولی

کادول در مطالعه ایده‌های واگرایی وایلدر مشاهدات هوشمندانه‌ای داشت. او معتقد بود:

• واگرایی گاوی تنها در روند خرسی رخ می‌دهد.
• واگرایی خرسی تنها در روند گاوی رخ می‌دهد.
• واگرایی گاوی و خرسی در کنار هم معمولا سبب یک اصلاح قیمت جزئی می‌شوند نه بازگشت روند واقعی.

این بدان معناست که واگرایی در اصل بایستی به عنوان روشی برای تایید روندها مورد استفاده شود و لزوما راهی برای پیش‌بینی بازگشت‌ آن‌ها نیست.

بازگشت روند

کادول همچنین بازگشت‌ روند مثبت و منفی را هم کشف کرد. بازگشت روند مثبت و منفی اساسا نقطه مقابل واگرایی هستند.

• بازگشت روند مثبت زمانی رخ می‌دهد که قیمت، کف بالاتر و اندیکاتور RSI کف پایین‌تری را نشان می‌دهد. دراین حالت روند قیمت افزایشی است. بازگشت روند مثبت تنها در روند گاوی اتفاق می‌افتد.
• بازگشت روند منفی زمانی رخ می‌دهد که قیمت، سقف پایین‌تر و اندیکاتور ،RSI سقف بالاتری را نشان می‌دهد. در این حالت روند قیمت کاهشی است. بازگشت روند منفی تنها در روند خرسی اتفاق می‌افتد.

بازگشت‌های مثبت و منفی را می‌توان در مواردی که قیمت نسبت به ممنتوم عملکرد بهتری دارد خلاصه کرد. از سوی دیگر، از آنجایی که بازگشت‌های مثبت و منفی تنها در روندهای خاصی رخ می‌دهند می‌توان از آن‌ها به عنوان ابزار دیگری برای تایید روند استفاده کرد.

نکات مهم برای استفاده از اندیکاتور RSI

هنگامی که محاسبات RSI را وارد استراتژی‌های معاملاتی خود کردید، به نکات زیر توجه داشته باشید:

تایم فریم خود را محدود نکنید

معامله‌گران و سرمایه‌گذارها معمولا از RSI به شکل دوره‌های 14 تایی استفاده می‌کنند، اما هیچ دلیلی ندارد که دوره زمانی (Time Frame) خود را بر اساس نیازهای سبدتان کوتاه‌تر یا بلندتر در نظر نگیرید. به طور کلی باید بدانید که هرچه دوره زمانی شما کوتاه‌تر باشد، محاسبات حساس‌تر بوده و احتمال آنکه قربانی محاسبات غیردقیق اندیکاتور RSI شوید، بالاتر است.

فقط از یک اندیکاتور استفاده نکنید

 طبق مطلوب‌ترین سناریو معاملاتی، تصمیم به خرید یا فروش بر اساس محاسبات اندیکاتور RSI صرف، اصلا توصیه نمی‌شود. برای تحلیل نمودار قیمت، حتما از چند اندیکاتور و الگو استفاده کنید و همچنین در جریان اخبار پیرامون بازار معاملاتی باشید .

پیشنهاد می‌شود راهنمای کامل اندیکاتورهای میانگین متحرک را مطالعه کنید.

مزایا و معایب اندیکاتور RSI

مزایای RSI

اندیکاتور RSI یکی از کارامدترین ابزارها برای بررسی بازار به ‌شمار می‌آید. در ادامه به شرح برخی از برجسته‌ترین مزیت‎‌های RSI می‌پردازیم.

• پیاده‌سازی سریع: محاسبه یا تنظیم اندیکاتور شاخص قدرت نسبی سریع صورت می‌گیرد. با وجود الگوی نسبتا جامع اندیکاتور RSI، هر معامله‌گری می‌تواند اطلاعات لازم را به راحتی کسب کند. براوردهای خودکاری که توسط صرافی‌ها انجام می‌شود همچنان منطبق با RSI هستند.
• ارزیابی ممنتوم: اندیکاتور RSI کمک می‌کند تا محلی را که یک دارایی سرعت خود را از دست داده است شناسایی کنیم. این اندیکاتور ما را در تعیین محل ممنتوم از دست رفته و سطوح کلیدی بازگشت روند یاری می‌کند.
• در برگرفتن احساسات بازار: اندیکاتور RSI بهترین ابزار برای گزارش حالت بازار است. پیش‌بینی‌های تکنیکال از طریق این اندیکاتور شکل مختصرتری به خود گرفته و از همین رو سیگنال‌های کاربردی برای معاملات ارائه می‌دهند.

معایب RSI

اندیکاتور RSI هم مانند برخی دیگر از ابزارهایی که از آن‌ها برای ارزیابی بازار مالی استفاده می‌شود نمی‌تواند کاملا دقیق باشد. اگر بخواهیم خیلی دقیق بگوییم، هیچ ابزاری نمی‌تواند گزارش کاملی از حرکات بازار بدهد. از همین رو برخی از معایب اندیکاتور RSI را در ادامه لیست کرده‌ایم.

• احتمال پیش‌بینی غلط بازار: به دلیل پیچیدگی‌ نواحی اشباع خرید و فروش، وجود اطلاعات غلط اجتناب‌ناپذیر است. مخصوصا زمانی که در میانه بازار خرسی و گاوی هستیم، رسیدن اندیکاتور به 90 یا سقوط آن به 10 زمینه‌ساز این مسئله است.
• از دست دادن اعتبار در خط میانی 50: سرمایه‌گذاران ممکن است وقتی RSI یک دارایی بین 60 و 40 است سردرگم شوند. در شرایط عادی، اندیکاتور RSI ممکن است وقتی ممنتوم واقعی نامعلوم است، تثبیت دهد.

نتیجه‌گیری

اندیکاتور RSI هنگام ورود به بازار معیار کارامدی‌ست، گرچه در استفاده از آن اجباری نیست. اگر معامله‌گری هستید که پیش از تصمیم‌ به معامله دارایی‌های دیجیتال، به تحلیل‌های تکنیکال توجه می‌کنید باید به خوبی از این اندیکاتور بهره ببرید.

با این وجود RSI یک اندیکاتور کاملا دقیق نیست. بازار مالی سراسر گمانه‌زنی‌ست، از این رو نمی‎توان حرکات قیمت را تنها با یک اندیکاتور تشخیص داد. شما می‌توانید در کنار RSI از اندیکاتورهای کاربردی دیگر نیز استفاده کنید.

منبع: tradingview ,  thestreet , investopedia